Odpowiedź
W opisywanym przypadku należałoby zastosować równoważny czas pracy. Zgodnie z Kodeksem pracy praca w soboty i niedziele jest możliwa w transporcie i komunikacji, w systemie pracy zmianowej, w rolnictwie i hodowli, w gastronomii, handlu i usługach. Co ważne, w równoważnym systemie czasu pracy pracodawca nie musi płacić pracownikowi za nadgodziny, jeśli godziny te wynikają z harmonogramu pracownika. Dobowy czas pracy może być wydłużony do 12, 16 lub 24 godzin. Praca w sobotę i niedzielę może być zatem świadczona zgodnie z harmonogramem pracy, dlatego pracownik nie zawsze ma prawo do odbioru dnia wolnego czy do dodatku za nadgodziny. Zatrudniając pracownika w równoważnym systemie pracy należałoby w umowie o pracę ująć klauzulę o systemie pracy i czas pracy tego pracownika umieszczać w harmonogramie pracy.
Należy także wspomnieć, że art. 144 Kodeksy pracy, na pisemny wniosek pracownika może być zastosowany system czasu pracy, w którym praca świadczona jest wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta. W systemie tym dopuszczalne jest wydłużenie dobowej normy czasu pracy do 12 godzin przy zachowaniu przeciętnej 40–godzinnej tygodniowej normy czasu pracy. Okres rozliczeniowy nie może przekroczyć 1 miesiąca. W przypadku 1/2 etatu czas przepracowany w sobotę i niedzielę nie może przekroczyć 20 godzin. Przekroczenie 20 godzin w sobotę i niedziele będzie wiązało się z powstaniem nadgodzin. Weekendowy system czasu pracy musi być ujęty w zawartej umowie o pracę. Dodatkowo, jeśli pracownik będzie pracował ponad przysługujący mu wymiar czasu pracy, w umowie o pracę powinna być zawarta klauzula o przysługującym dodatku za przepracowane nadgodziny.
Z regulaminów wewnętrznych bądź obwieszczeń pracodawcy powinno wynikać, że pracodawca w związku ze specyfiką działalności może stosować różne systemy czasu pracy.
Uzasadnienie
Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.
Do celów rozliczania czasu pracy pracownika:
- przez dobę – należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
- przez tydzień – należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.
Ważne
Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.
Rozkład czasu pracy danego pracownika może być sporządzony – w formie pisemnej lub elektronicznej – na okres krótszy niż okres rozliczeniowy, obejmujący jednak co najmniej 1 miesiąc. Pracodawca przekazuje pracownikowi rozkład czasu pracy co najmniej na 1 tydzień przed rozpoczęciem pracy w okresie, na który został sporządzony ten rozkład.
Pracodawca nie ma obowiązku sporządzania rozkładu czasu pracy, jeżeli:
- rozkład czasu pracy pracownika wynika z prawa pracy, obwieszczenia, o którym mowa w art. 150 § 1, albo z umowy o pracę;
- w porozumieniu z pracownikiem ustali czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań, uwzględniając wymiar czasu pracy wynikający z norm określonych w § 1; w takim przypadku rozkład czasu pracy ustala pracownik;
- na pisemny wniosek pracownika stosuje do niego rozkłady czasu pracy, o których mowa w art. 1401 k.p.;
- na pisemny wniosek pracownika ustali mu indywidualny rozkład czasu pracy.
Pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.
Równoważny system czasu pracy
Jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, może być stosowany system równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy.
W tym systemie czasu pracy dopuszcza wydłużenie czasu pracy w danym dniu lub tygodniu, a skrócenia czasu pracy w innym dniu lub tygodniu bądź udzielenia dni wolnych od pracy. W tym systemie czas pracy należy planować tak, żeby w okresie rozliczeniowym jego dopuszczalny wymiar nie był przekroczony.
Stosując równoważny system czasu pracy należy zachować przeciętną tygodniowa normę czasu pracy, która wynosi 40 godzin. W przypadku 1/2 etatu norma ta wynosi 20 godzin. Zauważyć trzeba, że norma tygodniowa jest normą przeciętną, a to oznacza że można w jednym tygodniu zaplanować więcej godzin niż przewiduje norma, a w pozostałych tygodniach okresu rozliczeniowego należałoby zaplanować mniej godzin pracy. Niemniej trzeba mieć na uwadze prawo pracownika do odpoczynku tj. w każdym tygodniu pracownikowi wykonującemu pracę w równoważnym systemie czasu pracy przysługuje prawo do odpoczynku tygodniowego (co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku).
Podkreślić trzeba, że w tym systemie pracy, należy zapewnić pracownikowi liczbę dni wolnych od pracy odpowiadającą przede wszystkim liczbie niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy przypadającym w okresie rozliczeniowym.
Ważne
Pracodawca stosując stały rozkład czasu pracy, nie ma obowiązku tworzenia harmonogramów, jednakże powinien być zawarty zapis o godzinach pracy w regulaminie, układzie zbiorowym lub obwieszczeniu.
W pozostałych przypadkach pracodawca stosując równoważny system czasu pracy, w każdym okresie rozliczeniowym musi sporządzić indywidualny harmonogram dla każdego pracownika.
W harmonogramie należy uwzględnić dni pracy, godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy w każdym z tych dni, dni wolne z rozróżnieniem, z jakiego tytułu są wolne: 5–dniowego tygodnia pracy, w zamian za pracę w niedzielę lub święto czy też z powodu przekroczenia dobowej normy w innym dniu.
Za pracę w niedzielę, przysługuje pracownikowi dzień wolny w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po tej niedzieli, a jeżeli nie jest to możliwe, wówczas do końca okresu rozliczeniowego. Natomiast za pracę w święto przysługuje dzień wolny do odebrania w ciągu okresu rozliczeniowego.
W przypadku takiego zatrudnienia, pracownik musi mieć 11 godzin przerwy pomiędzy dniami pracy. np. jeżeli w sobotę pracownik pracuje 10 godzin na dobę od godziny 12:00 do 22:00, w dniu następnym może rozpocząć pracę dopiero po upływie 11 godzin odpoczynku dobowego, a zatem nie wcześniej niż o godzinie 9:00.
Zatrudniając pracownika na 1/2 etatu z zamiarem jego pracy w weekendy, należy takie klauzule zawrzeć w umowie o pracę.
Weekendowy system czasu pracy
Dodać trzeba, że art. 144 Kodeksu pracy reguluje pracę weekendowe. Jednakże, pracodawca tylko na pisemny wniosek pracownika może zastosować system czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta. W tym systemie jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca.
Weekendowy system czasu pracy jest podobny do równoważnego czasu pracy, jednakże może być stosowany tylko i wyłącznie na pisemny wniosek zainteresowanego pracownika. Podkreślić trzeba, że należałoby taki system pracy zawrzeć w umowie o pracę. Ponadto, pracownikowi zatrudnionemu w czasie pracy weekendowym nie można zlecać żadnej pracy (także nadliczbowej) w inne dni niż piątek, sobota, niedziela lub święto.
W weekendowym czasie pracy obowiązuje miesięczny okres rozliczeniowy, tj. rozliczenie przepracowanego czasu pracy pracownika w okresie miesięcznym. Miesięczny okres rozliczeniowy rozpoczyna się z początkiem pierwszego dnia pierwszego miesiąca i kończy się z upływem ostatniego dnia ostatniego miesiąca danego okresu rozliczeniowego. W systemie pracy weekendowej zazwyczaj przeciętny tygodniowy wymiar czasu pracy w praktyce będzie niższy od 40 godzin (3 dni x 12 godzin =36 godzin), a w przypadku pracy w sobotę i niedzielę na 1/2 etatu wymiar czasu pracy będzie wynosił 2 dni x 10 godzin = 20 godzin nawet przy występowaniu w danym okresie rozliczeniowym dni świątecznych, przypadających w inne dni niż piątki, soboty i niedziele.
W związku z tym wskazane jest ustalenie w umowie o pracę rozmiaru zatrudnienia pracownika oraz dni pracy i liczbę godzin ponad określony w umowie wymiar czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, o czym mówi art. 151 § 5 Kodeksu pracy.
Należy także zaznaczyć, że pracownik zatrudniony w weekendowym czasie pracy nie ma prawa do co czwartej niedzieli wolnej od pracy, a 35–godzinny nieprzerwany odpoczynek tygodniowy może przypadać w innym dniu niż niedziela.
W każdym systemie czasu pracy, jeżeli przewiduje on rozkład czasu pracy obejmujący pracę w niedzielę i święta, pracownikom zapewnia się łączną liczbę dni wolnych od pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym odpowiadającą co najmniej liczbie niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy przypadającym w tym okresie, co uregulowane jest w art. 147 Kodeksu pracy.
Ważne
Należy zauważyć, że systemy czasu pracy, powinny być odpowiednio wprowadzone w firmie. Zgodnie z art. 150 Kodeksu pracy pracodawca może to zrobić poprzez zapis w obowiązującym go układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy. Ponadto jeżeli u pracodawcy działa organizacja związkowa, wprowadzenie takiego systemu jest możliwe po zawarciu z nią porozumienia.
Jeśli u pracodawcy, który nie ma obowiązku ustalania regulaminu pracy i nie jest objęty układem zbiorowym, równoważny czas pracy powinien być wprowadzony w postaci obwieszczenia z jednoczesnym zawiadomieniem właściwego inspektora pracy. Przed obwieszczeniem pracodawca powinien zawrzeć z pracownikami porozumienie w sprawie wydłużenia okresu rozliczeniowego wskazując, ile będzie trwał i od kiedy, i jakich pracowników dotyczy.
Podstawa prawna: art. 128, art. 129, art. 133, art. 135, art. 144, art. 150, art. 15110, 12 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 2019 r. poz. 1040).
