Świadczenie przedemerytalne przeznaczone jest przede wszystkim dla osób, które zostały zwolnione z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy i którym nie udało się znaleźć nowego zatrudnienia w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Jeśli jednak po przyznaniu przez ZUS tego świadczenia podejmą ponownie pracę, nie tracą swoich uprawnień.
Muszą jedynie uważać, jeśli chcą przynajmniej w części pobierać świadczenie, aby uzyskiwany przychód nie przekroczył określonych progów zarobkowych. Przychód ten, zobowiązani są rozliczyć po zakończeniu roku rozliczeniowego (trwającego od marca do końca lutego) w terminie do 31 maja. Zatrudniający ich płatnicy składek muszą w tym terminie wystawić im zaświadczenie potwierdzające wypłacone wynagrodzenia.
Liczy się przychód z oskładkowanej działalności
Osoby uprawnione do świadczeń przedemerytalnych na ogół nie mają możliwości uzyskiwania wysokiego przychodu bez konsekwencji dla pobierania świadczenia w pełnej wysokości. Nieograniczone zarobki mogą uzyskiwać jedynie z działalności, które nie są objęte obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, tj. m.in. z tytułu:
umów o dzieło zawartych z innym podmiotem niż własny pracodawca (o ile umowy te nie są wykonywane na rzecz własnego pracodawcy),
praw autorskich i patentowych,
wynajmu lub dzierżawy nieruchomości lub lokali (chyba że wynajem lub dzierżawa stanowią przedmiot działalności gospodarczej),
honorariów za działalność twórczą lub artystyczną.
Osoby uprawnione do świadczeń przedemerytalnych nie mają natomiast możliwości dorabiania do swoich świadczeń w nieograniczonym zakresie, jeśli wykonują z działalność objętą obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, tj. m.in.:
pracę wykonywaną w ramach stosunku pracy lub na podstawie umowy o pracę nakładczą,
pracę wykonywaną na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia lub współpracują przy wykonywaniu tych umów,
pozarolniczą działalność (w tym działalność gospodarczą) lub współpracują przy jej wykonywaniu,
pracę wykonywaną odpłatnie na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.
Jeżeli jedna z wymienionych wyżej działalności jest objęta - zgodnie z obowiązującymi przepisami – obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, ale osoba ją wykonująca zwolniona jest w konkretnym przypadku z opłacania składek (np. ze względu na posiadanie innego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń), wówczas - pomimo braku obowiązku opłacania składek - przychód z takiej działalności wpływa na pobieranie świadczenia przedemerytalnego.
Ograniczenia w uzyskiwaniu przychodów dotyczą też tych osób uprawnionych do świadczeń przedemerytalnych, które pełnią służbę m.in. w: Wojsku Polskim, Policji, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, Służbie Celnej, Straży Granicznej, Urzędzie Ochrony Państwa, Biurze Ochrony Rządu.
Należy podkreślić, że przychód z działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych lub z tytułu służby wpływa na wypłatę świadczenia przedemerytalnego tylko wtedy, gdy działalność ta była wykonywana w czasie posiadania uprawnień. Nie ma więc znaczenia przychód uzyskany z działalności wykonywanej przed ustaleniem prawa do świadczenia lub po ustaniu uprawnień.
Przykład
Pan Marek od 1 grudnia 2017 roku jest uprawniony do świadczenia przedemerytalnego. W lutym 2018 roku poprzedni pracodawca, który zwolnił go w ramach zwolnień grupowych, wypłacił mu zaległe wynagrodzenie za kilka miesięcy 2017 roku w łącznej wysokości 8500 zł, a więc przekraczającej graniczną kwotę przychodu. Przychód ten, w związku z tym, że przysługuje z tytułu pracy wykonywanej przed nabyciem prawa do świadczenia przedemerytalnego, nie wpłynął na bieżące zawieszenie świadczenia. Nie trzeba również rozliczyć się z tego przychodu po zakończeniu okresu rozliczeniowego.’
Dopuszczalna i graniczna kwota przychodu
Obowiązujące przepisy przewidują dwa progi zarobkowe dla osób dorabiających do świadczeń przedemerytalnych. Pierwszy limit to 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji (graniczna kwota przychodu). Przekroczenie tego progu skutkuje zawieszeniem świadczenia przedemerytalnego.
Drugi limit obowiązujący świadczeniobiorców to dopuszczalna kwota przychodu (25% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia). Jeśli przychód świadczeniobiorcy przekracza ten próg zarobkowy, a niższy jest od górnego limitu, świadczenie podlega zmniejszeniu. Zmniejszenie to jest równe kwocie przekroczenia niższego progu zarobkowego, jednak świadczenie po zmniejszeniu nie może być niższe od określonej przepisami gwarantowanej kwoty równej połowie aktualnie obowiązującej ryczałtowej wysokości świadczenia przedemerytalnego.
Dopuszczalna i graniczna kwota przychodu, a także minimalna gwarantowana kwota świadczenia obowiązują w całym okresie rozliczeniowym trwającym od 1 marca danego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku kalendarzowego. W tabeli prezentujemy ich wysokość w poprzednim i obecnie trwającym roku rozliczeniowym. W tabeli tej zamieszczamy również kwoty roczne wskazanych wyżej limitów (stanowiące 12 – krotność kwot miesięcznych), służące do rozliczenia przychodu świadczeniobiorcy po zakończeniu okresu rozliczeniowego.
Tabela Limity obowiązujące osoby dorabiające do świadczeń przedemerytalnych w okresie rozliczeniowym 2017/2018 oraz 2018/2019
Rodzaj limitu | Wysokość limitu | Wysokość limitu |
Dopuszczalna kwota przychodu | 1011,80 zł | 1067,90 zł |
Graniczna kwota przychodu | 2833,10 zł | 2990,10 zł |
Roczna dopuszczalna kwota | 12 141,60 zł | 12 814,80 zł |
Roczna graniczna kwota | 33 997,20 zł | 35 881,20 zł |
Miesięczna gwarantowana kwota świadczenia po zmniejszeniu | 520 zł | 535,50 zł |
Roczna gwarantowana kwota świadczenia po zmniejszeniu | 6240,00 zł | 6426,00 zł |
Obowiązki informacyjne wobec ZUS
Osoby uprawnione do świadczeń przedemerytalnych, które podejmują działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczeń społecznych muszą niezwłocznie powiadomić ZUS o wysokości swoich zarobków. W powiadomieniu tym powinni podać konkretną wysokość osiąganego przychodu,co pozwoli ZUS na ewentualne ustalenie zmniejszenia lub zawieszenia świadczenia.
Niezależnie od przekazanej w trakcie roku informacji o deklarowanych zarobkach, po zakończeniu okresu rozliczeniowego osoby uprawnione do świadczeń przedemerytalnych zobowiązane są powiadomić ZUS o kwocie przychodu uzyskanego w całym poprzednim okresie rozliczeniowym, tj. od 1 marca danego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku. Forma przekazania tej informacji zależy od tego, czy osoba uprawniona jest zatrudniona u płatnika składek, czy też sama za siebie opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W pierwszym przypadku zobowiązana jest przedłożyć w ZUS zaświadczenie dotyczące uzyskanego przychodu (wystawione np. przez zatrudniającego ją pracodawcę). Z kolei druga grupa uprawnionych musi przekazać do ZUS własne oświadczenie.
Obowiązki informowania ZUS o przychodzie ciążą również na płatnikach składek zatrudniających osoby uprawnione do świadczeń przedemerytalnych. Informacji tej nie muszą oni jednak odrębnie przekazywać do ZUS wówczas, gdy mają pewność, że zrobili to już świadczeniobiorcy, których zatrudniają. W każdym jednak przypadku, gdy zatrudniają osobę uprawnioną do świadczenia przedemerytalnego w ramach działalności objętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, zobowiązani są – jak zostało wyżej nadmienione - do wystawienia zaświadczenia potwierdzającego przychód wypłacony w minionym roku rozliczeniowym.
Zaświadczenie potwierdzające wysokość przychodu
Obowiązujące przepisy nie przewidują wzoru formularza, na którym płatnik składek mógłby wystawić zaświadczenie potwierdzające przychód zatrudnionego świadczeniobiorcy. Zaświadczenie to, poza wymogami formalnymi, które musi spełniać tak jak każdy dokument (m. in. pieczątka pracodawcy oraz podpis osoby upoważnionej do jego wystawienia) powinno zawierać takie informacje, które pozwolą na rozliczenie przez ZUS przychodu zatrudnionej osoby.
Wystawiając zaświadczenie potwierdzające przychód osoby uprawnionej do świadczenia przedemerytalnego płatnik składek powinien uwzględnić te składniki, od których przewidziany jest obowiązek odprowadzenia składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Co do zasady bowiem, tylko taki przychód wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia przedemerytalnego.
W przypadku pracowników oskładkowany jest przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, a więc m.in. wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki czy nagrody, a także ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.
Jeśli pracodawca zatrudnia dodatkowo pracownika w ramach umowy o dzieło, umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do których zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, w zaświadczeniu powinien uwzględnić również przychód wypłacony z tego tytułu.
Przychód ten stanowi bowiem również podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jeśli pracownik zatrudniony jest w ramach jednej ze wspomnianych umów w innej firmie, ale umowę wykonuje na rzecz swojego pracodawcy, przychód z takiej umowy powinien również wykazać w ZUS celem rocznego rozliczenia.
Ustalając wysokość przychodu wykazywanego w wystawianym zaświadczeniu pracodawca powinien uwzględnić również pewne wypłaty nieobjęte składką na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Chodzi o kwoty wypłaconych zasiłków chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego, wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.
Pozostałych wypłat, od których nie odprowadza się składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie powinien on uwzględniać w wystawianym dokumencie. Chodzi o kwoty wymienione w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, tj. m.in.:
nagrody jubileuszowe, które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co 5 lat,
odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy,
ekwiwalenty pieniężne za użyte przy wykonywaniu pracy narzędzia, materiały lub sprzęt, będące własnością pracownika,
świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
zapomogi losowe w przypadku klęsk żywiołowych, indywidualnych zdarzeń losowych lub długotrwałej choroby.
Przykład
Płatnik składek od sierpnia 2017 roku zatrudnia w ramach stosunku pracy osobę uprawnioną do świadczenia przedemerytalnego. Z tego tytułu wypłaca jej wynagrodzenie zasadnicze oraz nagrody kwartalne. W październiku 2017 roku podpisał z pracownicą dodatkowo umowę-zlecenia w ramach której od tego miesiąca wykonuje dodatkową pracę na jego rzecz za określonym wynagrodzeniem. W zaświadczeniu potwierdzającym wysokość przychodu za okres od 1 marca 2017 roku do 28 lutego 2018 roku płatnik składek powinien uwzględnić zarówno wymienione wyżej składniki przychodu wypłaconego z tytułu stosunku pracy, jak i przychód wypłacony w ramach umowy zlecenia.
Przykład
Płatnik składek zatrudnia od 1 marca 2017 roku osobę uprawnioną do świadczenia przedemerytalnego. W maju i czerwcu 2017 roku przebywała ona na zwolnieniach lekarskich, w czasie których pobierała wynagrodzenie chorobowe. Ponadto w październiku 2017 roku wypłacił jej zapomogę pieniężną w związku z zalaniem mieszkania. Ustalając kwotę przychodu, który należy wykazać w wystawianym zaświadczeniu, pracodawca powinien uwzględnić m. in. świadczenia chorobowe wypłacone pracownikowi. Nie podlega natomiast wliczeniu kwota wypłaconej zapomogi pieniężnej.
Przychód do miesiąca wypłaty i w rozbiciu na miesiące
Ustalając kwotę przychodu wypłaconego osobie uprawnionej do świadczenia przedemerytalnego, wykazywaną w zaświadczeniu wystawianym dla celów rozliczenia z ZUS, płatnik składek zobowiązany jest przyporządkować poszczególne wypłaty do miesiąca, w którym zostały wypłacone (postawione do dyspozycji pracownika). Stosując tę zasadę musi jednak pamiętać o wspomnianej wyżej zasadzie, zgodnie z którą na zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia wpływa przychód uzyskany z tytułu działalności wykonywanej w czasie posiadania przez ubezpieczonego uprawnień do tego świadczenia.
W zaświadczeniu potwierdzającym przychód osoby uprawnionej płatnik składek powinien podać nie tylko łączną kwotę przychodu wypłaconego jej w poprzednim roku rozliczeniowym, ale również kwoty z kolejnych miesięcy rozliczanego okresu (od marca do lutego następnego roku). Dzięki temu ZUS będzie mógł porównać miesięczny i roczny wariant rozliczenia przychodu, a następnie wybrać ten korzystniejszy dla świadczeniobiorcy.
Przykład
Płatnik składek zatrudnia od 1 marca 2016 roku panią Marię, uprawnioną do świadczenia przedemerytalnego. Z tego tytułu wypłaca jej wynagrodzenie do 10 dnia miesiąca za miesiąc poprzedni. W marcu 2017 roku wypłacił więc pensję za luty 2017 roku, a w marcu 2018 roku – wynagrodzenie za luty 2018 roku W zaświadczeniu potwierdzającym przychód ubezpieczonej w poprzednim roku rozliczeniowym płatnik składek zobowiązany jest wykazać wynagrodzenia wypłacone w miesiącach marzec 2017 roku – luty 2018 roku. Nie powinien więc ujmować w tym dokumencie pensji za luty 2017 roku wypłaconej w marcu
Przykład
Pracodawca zatrudnia ubezpieczonego, który do 31 stycznia 2017 roku był uprawniony do świadczenia przedemerytalnego, a od 1 lutego 2017 roku, w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego, ma ustalone prawo do emerytury. W marcu 2017 roku wypłacił mu wynagrodzenie za luty 2017 roku, a więc za miesiąc przypadający po ustaniu prawa do świadczenia.
Pomimo tego, że wynagrodzenie to stanowiło podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w marcu 2017 roku, a więc w roku rozliczeniowym 2017/2018, nie wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia. Przysługuje bowiem za okres, w którym ubezpieczony nie miał już ustalonego prawa do świadczenia przedemerytalnego. Pracodawca nie jest więc zobowiązany do wystawienia zaświadczenia potwierdzającego wspomniany przychód.
Oświadczenie złożone przez przedsiębiorcę
Osoby opłacające składki ,,same za siebie” (np. prowadzące działalność gospodarczą) informują ZUS o przychodzie uzyskanym w poprzednim roku rozliczeniowym w innej formie niż świadczeniobiorcy zatrudnieni u płatników składek. Do końca maja b.r. powinny dostarczyć do ZUS oświadczenie o przychodzie uzyskanym w poprzednim roku rozliczeniowym. Nie chodzi jednak o faktycznie uzyskany przychód, ani też o przychód wykazany dla celów podatkowych.
Osoby uprawnione do świadczenia przedemerytalnego opłacające składki ,,same za siebie”, w oświadczeniu o przychodzie zobowiązane są wykazać przychód w wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w rozliczanym okresie (tj. w terminie do 31 maja 2018 r. – w okresie marzec 2017 - luty 2018).
W oświadczeniu powinny podać podstawę wymiaru składek w wysokości 2557,80 zł za miesiące marzec- grudzień 2017 r. oraz po 2665,80 zł za styczeń i luty 2018 r. W przypadku, gdy były uprawnione do preferencyjnej podstawy wymiaru składek wartości te wynoszą odpowiednio: po 600 zł za marzec - grudzień 2017 r. oraz po 630 zł za styczeń i luty 2018 r.
Jeśli osoba prowadząca pozarolniczą działalność była wyłączona z obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej działalności, w oświadczeniu składanym dla celów rozliczenia wykazuje podstawę wymiaru składek, od której musiałaby opłacać składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, gdyby przystąpiła do tych ubezpieczeń dobrowolnie.
Rozliczenie przychodu przez ZUS
Na podstawie przedłożonego zaświadczenia lub oświadczenia ZUS dokona rozliczenia przychodu osoby uprawnionej do świadczenia przedemerytalnego. Sprawdzi przy tym, czy korzystniejsze będzie dla niej zastosowanie miesięcznego czy rocznego wariantu tego rozliczenia.
Dokonując rozliczenia w stosunku rocznym ZUS porówna łączną kwotę przychodu osiągniętą w okresie marzec 2017 r. - luty 2018 r. do rocznej dopuszczalnej i granicznej kwoty przychodu, uwzględniając przy tym roczną gwarantowaną kwotę świadczenia (patrz: tabela powyżej).
Z kolei rozliczając przychód świadczeniobiorcy w wariancie miesięcznym ZUS porówna kwoty przychodu osiągnięte przez osobę uprawnioną w kolejnych miesiącach roku rozliczeniowego do dopuszczalnej kwoty przychodu i granicznej kwoty przychodu obowiązujących w tych miesiącach. W tym przypadku uwzględni też miesięczną gwarantowaną kwotę świadczenia (patrz: tabela na str. 10) .
Wynik dokonanego rozliczenia uzależniony jest od tego, czy i za jaki okres świadczenie przedemerytalne podlega zmniejszeniu lub zawieszeniu, a także od tego, czy w trakcie poprzedniego roku rozliczeniowego było wypłacane i ewentualnie w jakiej wysokości. Tym samym, ZUS może po jego przeprowadzeniu stwierdzić prawidłowość wypłaty świadczenia w całym rozliczanym okresie, zażądać od osoby uprawnionej zwrotu nienależnie pobranych świadczeń lub wypłacić świadczeniobiorcy odpowiednie wyrównanie.
Piotr Kruszalski
Podstawa prawna: art. 5-6b ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2017 r. poz. 2148); § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (tekst jednolity: Dz. U. z 2017 r. poz. 1949); komunikaty Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 20 lutego 2017 r. oraz z 20 lutego 2018 r. w sprawie dopuszczalnej kwoty przychodu, granicznej kwoty przychodu oraz rocznej dopuszczalnej kwoty przychodu i rocznej granicznej kwoty przychodu, stosowanych przy zmniejszaniu lub zawieszaniu świadczeń przedemerytalnych oraz zasiłków przedemerytalnych (M.P. z 2017 r. poz. 220 oraz z M.P. z 2018 r. poz. 219).
