Za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował (art. 172 zd. 1 Kodeksu pracy, dalej: k.p.). Ta reguła ściśle łączy się z zasadą odpłatności urlopu (art. 152 k.p.) i wyznacza pewne ogólne standardy dotyczące wynagrodzenia za czas przerwy urlopowej, które gwarantować mają niepogorszenie sytuacji majątkowej pracownika korzystającego z urlopu (por. wyrok NSA z 29 września 2017 r., sygn. akt I OSK 500/17). Nie oznacza to jednak, że wynagrodzenie urlopowe jest tożsame z wynagrodzeniem za pracę. Jest świadczeniem gwarancyjnym, które zastępuje wynagrodzenie za pracę (por. uzasadnienie wyroku SN z 13 listopada 2018 r., sygn. akt II PK 214/17). Sposób jego obliczania określa art. 172 zd. 2 k.p. i rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (dalej: rozporządzenie urlopowe). Natomiast w przypadku nauczycieli zatrudnionych w publicznych placówkach oświatowych – art. 67 Karty Nauczyciela i rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (dalej: rozporządzenie urlopowe nauczycieli). Nauczyciele z placówek niepublicznych podlegają przepisom powszechnym (por. art. 10a ust. 1 i art. 91b ust. 1 Karty Nauczyciela).
Klasyfikacja składników
Wynagrodzenie urlopowe ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy, ale trzeba pamiętać o liście wyłączeń – tabela 1. W żadnym razie nie bierze się pod uwagę wynagrodzenia z umów cywilnoprawnych łączących pracodawcę i pracownika (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 marca 2008 r., sygn. akt II PK 183/07). Pomija się również wynagrodzenie, jakie pracownik uzyskiwał podczas poprzedniego zatrudnienia, nawet jeśli był zatrudniony u tego samego pracodawcy. Jeśli pracownik pozostaje w dwóch stosunkach pracy z jednym podmiotem, uprawnienia urlopowe i wynagrodzenia za wypoczynek ustalamy odrębnie dla każdego zatrudnienia. Te reguły dotyczą także nauczycieli.
| SKŁADNIKI WŁĄCZANE | |
| Nauczyciele objęci Kartą Nauczyciela* | Pozostali pracownicy** |
| Wynagrodzenie zasadnicze | Wynagrodzenie zasadnicze określone stałą stawką miesięczną, stawką godzinową, prowizyjnie, akordowo itp. |
| Dodatki: za wysługę lat, motywacyjny, funkcyjny oraz za warunki pracy | Dodatki o charakterze stałym, a także wypłacane periodycznie (nawet w okresach zróżnicowanych co do długości), np. stażowy (za wieloletnią pracę), funkcyjny, specjalny, zagraniczny (por. uchwała RIO w Opolu z 17 października 2017 r., znak: 22/14/2017, wyroki SN z 3 grudnia 2014 r., sygn. akt II PK 285/13, OSNAPiUS 2016/6/69 oraz z 22 września 2000 r., sygn. akt I PKN 33/00, OSNAPiUS 2002/8/182) |
| Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw | Składniki o charakterze roszczeniowym. np. premie regulaminowe, prowizje, premie uznaniowe wypłacane systematycznie przez dłuższy okres za zwykłe wykonywanie obowiązków pracowniczych – w oderwaniu od przesłanek nagrody (por. wyrok SN z 5 grudnia 2016 r., sygn. akt III PK 30/16, OSNAPiUS 2018/2/15) |
| Dodatkowe wynagrodzenie za pracę w porze nocnej | Dodatek za pracę w porze nocnej |
| Odrębne wynagrodzenie za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze wykonywane w dniu wolnym od pracy | Wynagrodzenie za dyżur i za pracę w godzinach nadliczbowych |
| Wynagrodzenie za pracę w święto | |
| Jednorazowy dodatek uzupełniający | |
| SKŁADNIKI WYŁĄCZANE | |
| Wynagrodzenie za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez nauczyciela przestoju | Nieperiodyczne i jednorazowe wypłaty za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie, np. jednorazowe nagrody, premie nieperiodyczne i premie uznaniowe o charakterze nieroszczeniowym (por. wyroki SN z 21 stycznia 2015 r., sygn. akt II PK 56/14 i z 20 lipca 2000 r., sygn. akt I PKN 17/00, OSNAPiUS 2002/3/77) |
| Wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego i innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy | Wynagrodzenie za czas gotowości do pracy oraz za czas nie zawinionego przez pracownika przestoju |
| Wynagrodzenie chorobowe | Wynagrodzenie chorobowe |
| Nagrody jubileuszowe | |
| Wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy, np. za urlop szkoleniowy, za dni opieki nad dzieckiem, za tzw. urlop okolicznościowy | |
| Dodatkowe wynagrodzenie radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego | |
| Kwoty wyrównania do wynagrodzenia za pracę do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę | |
| Nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne, należności przysługujące z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej | |
| Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy | |
| Odprawy emerytalne lub rentowe albo inne odprawy pieniężne (np. ze zwolnień grupowych) | |
| Wynagrodzenie i odszkodowanie przysługujące w razie rozwiązania stosunku pracy | |
*§ 1 rozporządzenia urlopowego nauczycieli
**§ 6 rozporządzenia urlopowego
Podstawa wynagrodzenia urlopowego
Przy ustalaniu podstawy wynagrodzenia urlopowego pracowników mają znaczenie trzy rodzaje składników płacowych: w stałej stawce miesięcznej, zmienne za okresy nie dłuższe niż miesiąc oraz za okresy dłuższe niż miesiąc. W przypadku nauczycieli – tylko te wymienione w § 1 rozporządzenia urlopowego nauczycieli. W obu przypadkach każdy ze składników ustala się/uwzględnia się w inny sposób albo się go pomija – tabela 2.
| Pracownicy | |||
| Lp. | Rodzaj składnika | Sposób uwzględnienia składnika | Przykład składnika |
| 1. | Określone stawką miesięczną w stałej wysokości (kwotą stałą lub wartością procentową od kwoty stałej) (§ 7 rozporządzenia urlopowego) | W wysokości należnej pracownikowi w miesiącu wykorzystywania urlopu, bez żadnych przeliczeń | Wynagrodzenie zasadnicze na stałym poziomie, dodatki o stałej wysokości typu: funkcyjny, stażowy, motywacyjny, frekwencyjny, stała miesięczna premia regulaminowa |
| 2. | Zmienne za okresy nie dłuższe niż miesiąc (§ 8 rozporządzenia urlopowego) |
W łącznej kwocie wypłaconej w ciągu 3 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu wypoczynkowego, a przy znacznych wahaniach wysokości – maksymalnie z 12 miesięcy | Stawki godzinowe, dzienne, tygodniowe, akordowe, prowizyjne lub zadaniowe, wynagrodzenie normalne i dodatki za nadgodziny, dodatki nocne oraz składniki określone widełkami, np. od 10% do 50% pensji podstawowej |
| 3. | Za okresy dłuższe niż miesiąc, określone stawką stałą lub | Nie włącza się do wynagrodzenia urlopowego, lecz wypłaca w normalnych | Premie kwartalne, roczne, dodatkowe wynagrodzenie roczne |
| zmienną (§ 12 rozporządzenia urlopowego) |
terminach płatności, przy czym okres urlopu traktuje się jak okres pracy | (tzw. trzynastka) | |
| Nauczyciele objęci Kartą Nauczyciela | |||
| Lp. | Grupa składników | Sposób ustalania/uwzględnienia składnika | Kategorie składników |
| 1. | Określone w stawkach miesięcznych w stałej wysokości oraz procentowo od stawek stałych (§ 2 rozporządzenia urlopowego nauczycieli) | – W wysokości należnej w miesiącu wykorzystywania urlopu – Jeśli okres wykonywania zadań lub zajęć uprawniających do dodatku funkcyjnego jest krótszy niż okres roku szkolnego, wysokość dodatku oblicza się, mnożąc otrzymywaną stawkę z tego tytułu przez liczbę miesięcy, w których nauczyciel wykonywał zadania lub zajęcia, a uzyskany wynik – dzieląc przez liczbę miesięcy roku szkolnego poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu – Jednorazowy dodatek uzupełniający uwzględnia się w wysokości 1/12 kwoty tego dodatku wypłaconego pracownikowi za poprzedni rok kalendarzowy |
Wynagrodzenie zasadnicze; dodatki: stażowy, za warunki pracy, motywacyjny, funkcyjny; jednorazowy dodatek uzupełniający |
| 2. | Określone w § 1 ust. 1 pkt 4-6 rozporządzenia urlopowego nauczycieli (§ 3 rozporządzenia urlopowego nauczycieli) |
Suma otrzymanego wynagrodzenia w poszczególnych miesiącach roku szkolnego podzielona przez liczbę miesięcy roku szkolnego poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu | Dodatkowe wynagrodzenie za pracę w porze nocnej, odrębne wynagrodzenie za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze wykonywane w dniu wolnym od pracy, wynagrodzenie za pracę w święto |
| 3. | Wynagrodzenie za pracę powyżej pensum lub w zastępstwie nieobecnego nauczyciela (art. 35 Karty Nauczyciela i § 4 rozporządzenia urlopowego nauczycieli) |
Iloczyn przeciętnej miesięcznej liczby godzin z okresu miesięcy danego roku szkolnego poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu, a jeżeli okres zatrudnienia jest krótszy od roku szkolnego – z tego okresu, oraz godzinowej stawki wynagrodzenia przysługującej w miesiącu wykorzystywania urlopu | Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw |
Przykład 1
Pracownik, zatrudniony na cały etat, jest wynagradzany stawką 20 zł za 1 godz. pracy. Przysługuje mu także miesięczna premia regulaminowa w stałej wysokości 300 zł oraz uznaniowa premia kwartalna.
Za maj pracodawca wypłacił mu 1000 zł wynagrodzenia przestojowego (50 godz. przestoju wprowadzonego z uwagi na zagrożenie COVID-19), 2200 zł wynagrodzenia zasadniczego (110 godz. x 20 zł) oraz 216 zł premii regulaminowej.
W czerwcu pracownik był w przestoju 80 godz., za które otrzymał 1600 zł wynagrodzenia przestojowego, a ponadto uzyskał za ten miesiąc 1160 zł wynagrodzenia zasadniczego (88 godz. przepracowanych x 20 zł), 156,80 zł premii regulaminowej oraz 500 zł premii uznaniowej.
W lipcu przepracował cały miesiąc (184 godz.), w związku z czym pracodawca wypłacił mu 3680 zł pensji zasadniczej i 300 zł premii.
W sierpniu pracownik korzysta z 10 dni (8 godz. x 10 dni = 80 godz.) urlopu wypoczynkowego. W związku z tym podstawa wynagrodzenia urlopowego wynosi 7040 zł (2200 zł + 1160 zł + 3680 zł = 7040 zł).
W podstawie nie uwzględnia się wynagrodzenia przestojowego oraz wypłaconej kwartalnej premii uznaniowej. Natomiast premia miesięczna zostanie wypłacona w stałej wysokości 300 zł, bez przeliczania z uwagi na urlop wypoczynkowy.
Przykład 2
Na wynagrodzenie nauczyciela samorządowej szkoły podstawowej, zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy (pensum 18/18; miesięczna liczba godzin pracy 18 x 4,16 = 74,88 godz., po zaokrągleniu 75 godz.) składa się: 2600 wynagrodzenia zasadniczego, 150 zł dodatku motywacyjnego, 300 zł dodatku za wychowawstwo klasy (dodatek funkcyjny) oraz wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i doraźnych zastępstw, w których w okresie 1 września 2019 r. – 31 marca 2020 r. przepracował 12 godz.
W kwietniu 2020 r. przez 20 godz. pozostawał w gotowości do pracy, lecz jej nie świadczył z powodu COVID-19, w związku z czym otrzymał 773,40 zł wynagrodzenia przestojowego. Podstawa wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, który nauczyciel rozpoczął 27 czerwca 2020 r. (pierwszy dzień ferii letnich) wyniosła 3104,09 zł, zgodnie z wyliczeniem:
suma składników w stałych wysokościach, przysługujących nauczycielowi w czerwcu 2020 r.: 2600 zł + 150 zł + 300 zł = 3050 zł
wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i doraźnych zastępstw: 3050 zł : 75 godz. = 40,67 zł; 12 godz. : 9 miesięcy = 1,33 godz. x 40,67 zł = 54,09 zł,
łącznie: 3104,09 zł.
Jeżeli przez cały okres przyjęty do ustalenia podstawy wymiaru, poprzedzający miesiąc wykorzystywania urlopu wypoczynkowego lub przez okres krótszy, lecz obejmujący pełny miesiąc kalendarzowy lub pełne miesiące kalendarzowe, pracownikowi nie przysługiwało wynagrodzenie ze składników zmiennych, przy ustalaniu podstawy wymiaru uwzględnia się najbliższe miesiące, za które ono się należało (§ 11 ust. 1 rozporządzenia urlopowego). Gdy pracownik przed rozpoczęciem urlopu wypoczynkowego otrzymał wynagrodzenie za składników zmiennych za okres krótszy niż przyjęty do ustalenia podstawy wymiaru, podstawę stanowi wynagrodzenie wypłacone pracownikowi za okres faktycznie przepracowany (§ 11 ust. 1 rozporządzenia urlopowego).
Konieczne przeliczenie
Podstawę wynagrodzenia urlopowego pracownika trzeba przeliczyć, jeśli następują zmiany w okresie, z którego jest ustalana:
- w strukturze zmiennych składników wynagrodzenia za okresy nie dłuższe niż miesiąc, np. likwidacja prowizji,
- w wysokości takich składników, np. z powodu obniżenia/podwyższenia stawki godzinowej, prowizyjnej albo akordowej.
Przy przeliczaniu podstawy należy uwzględnić wprowadzone zmiany, ale pod warunkiem że weszły one w życie przed rozpoczęciem urlopu lub najpóźniej w miesiącu jego wykorzystywania (§ 10 rozporządzenia urlopowego). Co istotne, rozporządzenie urlopowe nauczycieli nie przewiduje podobnych zasad.
Ważne
Zmiana stawki wynagrodzenia zmiennego w okresie stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii koronawirusa w efekcie obniżenia wymiaru czasu pracy na podstawie przepisów wydanych w związku z przeciwdziałaniem COVID-19 zobowiązuje do przeliczenia podstawy wymiaru wynagrodzenia urlopowego.
Pracodawca może obniżyć wymiar czasu pracy na podstawie art. 15g lub 15gb ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: specustawa). Wolno mu to zrobić o maksymalnie 20% maksymalnie o 20% i nie więcej niż do 0,5 etatu. Taki ruch pociąga za sobą proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia odpowiednio do zmniejszonej liczby godzin pracy, przy czym nie może być ono niższe niż minimum ustawowe adekwatne do wymiaru czasu pracy. Jeśli ma to miejsce przed rozpoczęciem urlopu lub najpóźniej w miesiącu jego wykorzystywania, trzeba przeliczyć podstawę wynagrodzenia urlopowego, zgodnie § 10 rozporządzenia urlopowego.
Przykład 3
Pracownik A jest wynagradzany stawką miesięczną w wysokości 3000 zł, natomiast pracownik B – akordową 3,20 zł za 1 szt. półki biurowej. Obaj są zatrudnieni na cały etat, który został zmniejszony do 0,8 w okresie czerwiec – sierpień wskutek objęcia ich porozumieniem o obniżeniu ich wymiaru czasu pracy z powodu przeciwdziałania COVID-19. Tym samym ich wynagrodzenie zostało zmniejszone na te trzy miesiące odpowiednio do 2400 zł w przypadku pracownika A, oraz 2,56 zł – pracownika B. Obaj mają zaplanowane urlopy wypoczynkowe w ostatnim tygodniu sierpnia. Jego wykorzystanie przez pracownika A spowoduje, że pracodawca wypłaci a za sierpień 2400 zł wynagrodzenia (w tym urlopowe, którego nie liczy osobno). Natomiast do podstawy wynagrodzenia urlopowego pracownika B, pracodawca przyjmie sumę wynagrodzenia wypłaconego za maj – lipiec po przeliczeniu według zmniejszonej stawki.
Kolejność rachunków
Ustalenie podstawy wynagrodzenia urlopowego pracownika to krok 1 do obliczenia jego pełnej wysokości. Kolejnym jest jej podzielenie przez liczbę godzin, jakie pracownik rzeczywiście przepracował w okresie wziętym do tej podstawy. Uzyskaną w ten sposób stawkę za 1 godzinę urlopu trzeba pomnożyć przez liczbę godzin, jaką pracownik przepracowałby w czasie urlopu w ramach normalnego czasu pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, gdyby w tym czasie nie korzystał z urlopu. To trzeci i ostatni krok, zgodnie z § 9 rozporządzenia urlopowego.
Przykład 1 c.d.
W wyniku kontynuacji wyliczeń dla pracownika z przykładu 1, wynagrodzenie za urlop wyniesie 1474,40 zł, zgodnie z poniższymi wyliczeniami:
- stawka za 1 godz. urlopu: 7040 zł : 382 godz. (110 godz. w maju + 88 godz. w czerwcu + 184 godz. w lipcu) = 18,43 zł
- wynagrodzenie urlopowe: 18,43 zł x 80 godz. = 1474,40 zł.
Żeby obliczyć wynagrodzenie za 1 dzień urlopu nauczyciela objętego Kartą Nauczyciela, należy podstawę wynagrodzenia urlopowego podzielić:
- przez 30 – jeśli jest zatrudniony w placówce feryjnej,
- przez 21 – gdy pracuje w placówce nieferyjnej, a także gdy zajmuje stanowisko dyrektora lub wicedyrektora szkoły albo inne stanowisko kierownicze w szkole, a także jeśli jest nauczycielem, który przez okres co najmniej 10 miesięcy pełni obowiązki kierownicze w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze.
Wynik powyższego działania wystarczy pomnożyć przez liczbę dni urlopu, aby uzyskać pełne wynagrodzenie urlopowe. W placówkach feryjnych liczba dni urlopu odpowiada liczbie dni pokrywających się feriami (art. 64 ust. 1 Karty Nauczyciela), a w nieferyjnych – dniom pracy nauczyciela, w których nauczyciel korzysta z urlopu (art. 1542 § 1 k.p. w zw. z art. 64 ust. 3 i art. 91b ust. 1 Karty Nauczyciela).
Przykład 2 c.d.
Wynagrodzenie urlopowe ze składników zmiennych nauczyciela z przykładu 2 za 4 dni czerwca (27-30) wyniosło 413,88 zł (3104,09 zł : 30 = 103,47 zł x 4 dni = 413,88 zł).
Brak obowiązku wypłaty wynagrodzenia urlopowego
Jeżeli pracodawca na podstawie odrębnych przepisów jest zobowiązany objąć pracownika ubezpieczeniem gwarantującym mu otrzymanie świadczenia pieniężnego za czas urlopu, pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie urlopowe lub ekwiwalent urlopowy. Pracodawca musi jednak wypłacić różnicę między należnościami, gdy to świadczenie jest niższe od wynagrodzenia lub ekwiwalentu urlopowego (art. 1721 k.p.).
Podstawa prawna: art. 152, art. 1542 § 1, art. 172, art. 1721, ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 z poźn.zm.); art. 64 ust. 1 i 3, art. 67, art. 91b ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 2215); art. 15g, art. 15gb ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 374 z poźn.zm.); § 6 – § 14 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14 z poźn.zm.); § 1 – § 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz.U. Nr 71, poz. 737 z poźn.zm.).
