Wystąpienie przesłanek noszących znamiona wypadku przy pracy

Odpowiedź

Przedstawione zdarzenie nosi znamiona wypadku przy pracy bowiem wystąpiła nagłość wypadku w tej sytuacji czas trwania nie przekroczył jednej dniówki roboczej, przyczyna zewnętrzna - czynnik zewnętrzny, który wywołał uraz tj. czynności wykonywane przez poszkodowaną – wysiłek fizyczny związany z przemieszczaniem ciężarów nawet wówczas, gdy masa przenoszonych ładunków nie przekraczała dopuszczalnych norm dźwigania, uraz – uszkodzenia ciała poszkodowanej wskutek działania czynnika zewnętrznego, związek z pracą - do urazu doszło podczas wykonywania pracy w czasie jednej dniówki. 
Jednakże należałoby doprecyzować stwierdzenie „pogorszenia stanu zdrowia” i jeżeli lekarz stwierdzi jakiekolwiek uszkodzenia ciała bądź narządów, wówczas należy uznać opisane zdarzenie jako wypadek przy pracy.

Uzasadnienie

Wszystkie przesłanki wypadku przy pracy zawiera w art. 3 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

• uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;
• wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
• pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;
• odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący, pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;
• wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni;
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
• wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3;
• współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
• wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepsisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
• wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
• wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;
• odbywania służby zastępczej;
• nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego przez słuchaczy pobierających stypendium;
• kształcenia się w szkole doktorskiej przez doktorantów otrzymujących stypendium;
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Należy zauważyć, że zdarzenie, w wyniku którego pracownik doznał urazu lub poniósł śmierć, nie zawsze może być zakwalifikowanie jako wypadek przy pracy. Poprzez analizę całokształtu sprawy w kontekście definicji wypadku przy pracy  prowadzi się szczegółowe postępowanie. Jeżeli, dane zdarzenie nie zawiera jednej z przesłanek z definicji wypadku przy pracy (nagłość, uraz, przyczyna zewnętrzna, związek z pracą), to nie będzie mogło być w tej kategorii zakwalifikowane. Podkreślić należy, że wytypowany przez pracodawcę zespół powypadkowy m,a za zadanie wykazania czy zdarzenie miało charakter nagły, zostało wywołane przyczyną zewnętrzną, miało związek z pracą oraz czy w jego wyniku doszło do urazu lub śmierci pracownika. Zatem, tylko na podstawie przeprowadzonego postępowania powypadkowego może dane zdarzenie, które pełnia wszystkie cechy wypadku przy pracy, zostać  zakwalifikowane jako wypadek przy pracy.
Pierwszym elementem definicji wypadku przy pracy jest jego nagłość. Należy podkreślić, że ww ustawa dookreśla uraz jako uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. W potocznym rozumieniu zdarzenie nagłe w kontekście problematyki wypadkowej odnosi się do przypadków cechujących się natychmiastowością i gwałtownością.
Podkreślić należy, że w kwestii oceny nagłości zdarzenia można posiłkować się orzecznictwem sądowym.
Sąd Najwyższy w wyroku z 2 marca 1977 r. (sygn. akt  III PRN 50/75) stwierdził, że doznanie obrażeń w wyniku upadku i uderzenia o twarde przedmioty w miejscu pracy jest typowym przykładem „nagłego zdarzenia”. 
W omawianym zakresie wypowiedział się Trybunał Ubezpieczeń Społecznych w wyroku z 19 września 1958 r. (sygn. akt TR III 149/58), Trybunał zauważył, że nie odbiera zdarzeniu znamienia nagłości niejednorazowe działanie przyczyny zewnętrznej, lecz trwające przez okres nieprzekraczający dniówki roboczej. Również Sąd Najwyższy w wyroku z 19 czerwca 2001 r. (sygn. akt SN IIUKN419/00) uzasadnił, że przyczyna zewnętrzna nie musi być związana wyłącznie z działaniem sił przyrody, narzędzi,  maszyn i urządzeń, energii czynników chemicznych itp. Może nią być czynnik zewnętrzny, mogący wywołać uraz, w tym także czynności wykonywane przez samego poszkodowanego, np. wysiłek fizyczny związany z przemieszczeniem ciężarów – nawet wówczas, gdy masa przenoszonych ładunków nie przekracza dopuszczalnych norm dźwigania.
Natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z 29 października 1997r. (sygn. akt II UKN 304/97) i z 22 listopada 2000 r. (sygn. alt II UKN 63/00) uzasadnił, że predyspozycje zdrowotne pracownika – mogą stanowić dla niego nadmierne obciążenie  i wywołać przyczynę urazu.
Kolejna przesłanką, która jest badana w kategorii wypadku przy pracy jest przyczyna zewnętrzna. Przyjmuje się, że przyczyną zewnętrzną jest skutek oddziaływania na człowieka czynnika który występuje poza organizmem, który jest przyczyną urazu. Tak więc, za przyczynę zewnętrzną należy uznać każdy czynnik zewnętrzny, zdolny do spowodowania skutków w organiźmie pracownika w postaci urazu lub śmierci. 
Sąd Najwyższy w wyroku z 24 październia 1978 r. (sygn. akt III URN 2678) zauważył, że przy ocenie czy działała przyczyna zewnętrzna można mówić wtedy, gdy wypadek pozostaje poza wolą i świadomością pracownika w odróżnieniu od przyczyny wewnętrznej. W pojęcie przyczyny zewnętrznej zdarzenia wypadkowego w pewnych sytuacjach uznaje się nadmierny wysiłek fizyczny związany z pracą. 
W wyroku Sąd Najwyższy z 10 lutego 1977 r. (sygn. akt II PR 194/76) stwierdził, że wysiłek fizyczny powodujący w czasie pracy uszkodzenie organu wewnętrznego pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym może uzasadniać uznanie tego zdarzenia za wypadek przy pracy, jeżeli wysiłek ten będący zdarzeniem zewnętrznym w sposób istotny przyspieszył bądź pogorszył istniejący już stan chorobowy.
Następnym czynnikiem wypadku przy pracy jest w związek jaki musiał istnieć zdarzeniem a wykonywaniem czynności składających się na pracę. Zgodnie z ustawą  związek wypadku z pracą istnieje, gdy:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy nawet bez polecenia;
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy, w drodze między siedzibą pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Podkreślić należy, że Sąd Najwyższy w wyroku z 27 maja 2014 r. (sygn. akt I OK 275/13) przyjął, że nagłe zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika, kwalifikowane jako wypadek przy pracy, może nastąpić w dowolnym czasie i miejscu – pod warunkiem jednak, że pozostaje w związku z wykonywaniem czynności pracowniczych przez osobę, która uległa wypadkowi. 
Z kolei Sąd Najwyższy w wyroku z 8 listopada 2012 r. (sygn. akt II  PK 80/12) uznał, że zdarzenie powinno nastąpić w czasie lub w związku z wykonywaniem przez pracownika określonych czynności – „zwykłych czynności lub poleceń przełożonych”, „czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia”, a także „w czasie pozostawania w dyspozycji pracodawcy.
Aby stwierdzić czy dane zdarzenie jest wypadkiem przy pracy, łącznie w powyższymi przesłankami, osoba poszkodowana musi doznać urazu lub ponieść śmierć. Z definicja urazu, która podlega badaniu w zdarzeniu wypadkowym, wynika że urazem jest uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. 
W tym miejscu  należy przytoczyć zdanie Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z 23 września 2014 r. (sygn. akt II UK 558/13): „Uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka w pojęciu urazu należy rozumieć szeroko, a więc jako wszelkie zmiany w organizmie - nie tylko te o charakterze anatomicznym, ale także te, które wy-wołały zaburzenia czynnościowe organizmu, w tym zaburzenia psychiczne. Takie stanowisko pozwala wyróżnić uraz fizyczny i psychiczny. Uzasadnieniem takiego poglądu jest wykładnia funkcjonalna definicji urazu, który powinien obejmować wszelkie zmiany w stanie zdrowia wywołujące upośledzenie czynności organizmu i powstałe w związku z pracą. W rozważaniach nad definicją urazu należy także odnieść się do pojęcia ciężkiego wypadku przy pracy. Zgodnie z art. 3 ust. 5 ustawy wypadkowej, ciężki wypadek przy pracy to taki, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, np. utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej, lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Z literalnej wykładni art. 3 ust. 5 ustawy wynika, że rozstrój zdrowia może być samodzielnym następstwem wypadku przy pracy. Prowadzi to do wniosku, iż wywołanie przez czynnik zewnętrzny tylko zaburzeń o charakterze czynnościowym, umożliwia kwalifikację takiego zdarzenia jako ciężkiego wypadku przy pracy. Jest to także argument za tym, aby pojęciem urazu obejmować nie tylko zmiany anatomiczne, ale i czynnościowe. Powstaje pytanie, czy nadal aktualne są poglądy doktryny i judykatury na temat możliwości uznawania za wypadki przy pracy sytuacji, gdy dochodzi tylko do ujawnienia się już istniejących schorzeń. Oczywiście nie można mówić o urazie, jeśli miałby on polegać jedynie na ujawnieniu się schorzenia samoistnego, bez wpływu warunków pracy na powstanie lub przyspieszenie procesu chorobowego. Sytuacje takie nigdy nie były uznawane za wypadki przy pracy. Natomiast dla stwierdzenia wypadku przy pracy konieczne jest, by nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną i pozostające w związku z pracą w istotny sposób przyspieszyło lub pogorszyło tego rodzaju stan chorobowy (wyroki Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2006 r., sygn. akt II UK 152/05, niepublikowany i z 9 czerwca 2009 r., sygn. akt II UK 318/08, Legalis). Wprowadzenie zatem do obecnej definicji wypadku przy pracy przesłanki urazu nie oznacza wykluczenia zakwalifikowania istotnego pogorszenia stanu zdrowia jako wypadku przy pracy. Jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 7 czerwca 2011 r., sygn. akt II PK 311/10 (Monitor Prawa Pracy 2011 nr 11, s. 605 – 607), słowo „uszkodzenie” w definicji urazu nie ma jednego znaczenia (desygnatu) w języku polskim, nawet gdy odnosi się do tkanki lub narządu ciała. Przecież uszkodzenie to również nadwyrężenie lub naruszenie tkanki rozumiane jako pogorszenie stanu zdrowia pracownika. Wykładnia gramatyczna (literalna) pojęcia „uraz” nie pozwala na zawężenie znaczenia słowa „uszkodzenie” tylko do fizycznego (anatomicznego) zniszczenia tkanki ciała. Uraz nie powinien być redukowany tylko do zmian anatomicznych, co może sugerować słowo „uszkodzenie” (tkanki lub narządu), gdyż nie są wykluczone zaburzenia lub zmiany czynnościowe u pracownika spowodowane wypadkiem przy pracy, które nie będą polegały na zmianach anatomicznych (np. psychiczne). O ile można się zgodzić, że odczuwany w trakcie zdarzenia ból nie stanowi urazu, gdyż raczej uznawany jest za jego objaw, to inaczej jest w przypadku pogorszenia stanu zdrowia, zwłaszcza zaostrzenia w istotnym stopniu dolegliwości samoistnej istniejącej przed wypadkiem. Nie można więc traktować rozłącznie (albo/albo) urazu i pogorszenia stanu zdrowia. Taki kierunek wykładni może spowodować, że pracownicy dotknięci samoistną chorobą, nigdy nie będą mogli ustalić wypadku przy pracy, jeżeli od razu nie ujawni się „uszkodzenie tkanki lub narządu ciała”.
Na podstawie tego, można stwierdzić, że zdarzenie opisane przez Czytelnika nosi znamiona wypadku przy pracy. Niemniej, na potwierdzenie urazu, nagłości zdarzenia, przyczyny zewnętrznej oraz związku z pracą należy zgromadzić odpowiednią dokumentację np.

• zgłoszenie wypadku wraz z opisem zdarzenia,
• zaświadczenie lekarskie potwierdzające uraz, 
• protokół z oględzin z miejsca wypadku,
• protokoły przesłuchań świadków,
• protokół powypadkowy.

Podstawa prawna: art. 2 pkt  13, art. 3 ust. 1-3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 1205 z późn.zm.).