Obecnie po śmierci właściciela nie jest możliwe zachowanie pełnej ciągłości działalności. Z datą jego śmierci ustaje byt przedsiębiorcy, pracownicy tracą zatrudnienie, chyba że zostaną przejęci przez innego przedsiębiorcę. Samo przedsiębiorstwo zmarłego może być w zawieszeniu wile lat, bowiem tyle może trwać postępowanie o stwierdzeniu nabycia spadku.
Czym jest zarząd sukcesyjny
Zarząd sukcesyjny to nowa instytucja, która pozwala zarządzać przedsiębiorstwem zmarłego (tzw. przedsiębiorstwo w spadku) zarządcy w tym celu powołanym przez okres dwóch lat, niezależnie od tego kto jest właścicielem przedsiębiorstwa w spadku.
Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest:
powołanie zarządcy sukcesyjnego,
wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji,
dokonanie wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego.
Zarządcą może być powołana w tym celu osoba fizycznamająca pełną zdolność do czynności prawnych, wobec której nie orzeczono prawomocnie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej lub środka karnego albo środka zabezpieczającego w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności, obejmującego działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę lub działalność gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem.
Istnieją dwie sytuacje, w których można powołać zarządcę sukcesyjnego – za życie przedsiębiorcy oraz po jego śmierci.
Powołanie zarządcy przez samego przedsiębiorcę może nastąpić w ten sposób, że:
wskaże on określoną osobę do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego albo
zastrzeże, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym.
WAŻNE: Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę oraz wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Jeżeli natomiast zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony przez przedsiębiorcę za życia, , to po jego śmierci zarządcę sukcesyjnego może powołać:
małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub
spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo
zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie odziedziczonym w spadku.
Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego, zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie spadkobierca.
Do powołania zarządcy sukcesyjnego w ten sposób wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie będącym przedmiotem spadku większy niż 85/100. Powołanie zarządcy sukcesyjnego w ten sposób oraz zgoda każdej z osób (tym którym przysługuje udział w spadku) wymagają zachowania formy aktu notarialnego.
Wskazanie, kto jest prawidłowo powołanym zarządca jest o tyle ważne z dwóch powodów. Po pierwsze tylko jedna osoba może być zarządcą przedsiębiorstwa w spadku. Po drugie natomiast to zarządca staje się kierownikiem zakładu, może zlecić prace tymczasowe dotychczasowym pracownikom, ma obowiązek uregulować długi np. zaległe wynagrodzenia należne pracowników, nawet jeśli powstały przed śmiercią przedsiębiorcy będącego właścicielem firmy.
Wygaśnięcie zarządu
Zarząd sukcesyjny wygasa z:
upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości;
dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez osobę, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku albo udział w przedsiębiorstwie w spadku bezpośrednio od uprawnionych osób;
upływem miesiąca od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, chyba że w tym okresie powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego;
dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy;
dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku;
upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.
WAŻNE: Maksymalny okres sprawowania zarządu wynosi dwa lata do śmierci przedsiębiorcy, ale sąd z ważnych przyczyn może przed dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego przedłużyć ten okres maksymalnie do pięciu lat.
Zakres uprawnień zarządcy
Zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, ale na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku.
Ponadto ustawa wskazuje, że zarządca może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowo-administracyjnych w tych sprawach. W postępowaniach takich zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rzecz właściciela, który nabył przedsiębiorstwo w spadku. Zatem gdyby pracownik chciał w tym czasie dochodzić swoich praw przed sądem, wówczas powinien pozwać właśnie zarządcę sukcesyjnego.
Zarządca jest także uprawniony do odbierania i składania oświadczeń oraz doręczeń pism w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa nabytego w spadku. Przejawem tego uprawnienia jest fakt, że wszelkie umowy, w tym umowy o pracę sporządzane są z zarządcą (jako pracodawcą) i przez zarządcę muszą być podpisane.
WAŻNE: Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego, zarządca sukcesyjny musi dodatkowo udzielić informacji o osobach, na rzecz których działa.
Odpowiedzialność zarządcy
Generalnie zarządca sukcesyjny nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa będącego przedmiotem spadku. Jednak będzie ponosić odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.
Gdyby jednak okazało się, że zarządca sukcesyjny powołany już po śmierci przedsiębiorcy niezgodnie z przepisami, to odpowiada on solidarnie (łącznie) z osobą, która w złej wierze powołała zarządcę sukcesyjnego lub wyraziła na to zgodę, mimo że nie była do tego uprawniona.
Umowy o pracę
Najważniejszą zmianą w porównaniu z obowiązującymi poprzednio przepisami w tym zakresie, jest fakt, że z dniem śmierci pracodawcy umowy o pracę z pracownikami nie wygasają, jeżeli następuje:
przejęcia pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 Kodeksu pracy,
ustanowienia zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, zgodnie z ustawą. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej.
Umowa o pracę wygasa z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba że przed tym dniem nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę.
Przykład
Jan Kowalski jest zatrudniony w przedsiębiorstwie Jana Nowaka, którego działalność gospodarcza zgłoszona jest do CEGiD na czas nieoznaczony. Jan Nowak wskazał, że w przypadku jego śmierci zarządca sukcesyjnym będzie główna księgowa Anna Chmiel. W chwili śmierci Jana Nowaka dla pracownika Jana Kowalskiego nic się nie zmieni, nadal będzie pracownikiem zatrudnionym na czas nieoznaczony. Jego umowa o pracę będzie tak długo obowiązywać, jak długo będzie sprawowany zarząd sukcesyjny. W momencie ustania (wygaśnięcia) zarządu sukcesyjnego umowa o pracę Janowi Kowalskiemu wygaśnie.
Natomiast gdy zgodnie z ustawą o zarządzie sukcesyjnym nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, umowa o pracę wygasa z upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że przed upływem tego terminu:
małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, albo spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy albo zapisobierca windykacyjny, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
zarządca sukcesyjny uzgodni z pracownikiem, na mocy pisemnego porozumienia stron, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach.
Po zawarciu takiego porozumienia umowa o pracę ulega przedłużeniu odpowiednio do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego lub do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.
Przykład
Anna Wieliszek została zarządcą sukcesyjnym już 2 dni po śmierci właściciela firmy i wciągu dwóch tygodni zawarła porozumienie z dwunastoma pracownikami o przedłużeniu stosunku pracy na dotychczasowych warunkach. Pozostałych dwóch pracowników nie wyraziło chęci zawarcia takiego porozumienia, wówczas ich stosunek pracy wygasł z mocy prawa 30 dnia po śmierci właściciela firmy.
Strony opisanego porozumienia mogą także uzgodnić wcześniejszy termin rozwiązania umowy o pracę.
Okres od dnia śmierci pracodawcy do dnia wygaśnięcia umowy o pracę albo dokonania uzgodnienia albo rozwiązania umowy o pracę jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.
W tym okresie albo spadkobierca albo zarządca może polecić pracownikowi wykonywanie pracy zgodnej z jego umową o pracę, określając okres wykonywania pracy przez pracownika i wymiar czasu pracy.
Wygaśniecie umów zawartych na czas określony
W przypadku gdy zgodnie z ustawą o zarządzie sukcesyjnym nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, umowa o pracę na czas określony rozwiązuje się z upływem czasu, na który została zawarta, jeżeli termin jej rozwiązania przypada przed upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że strony uzgodnią wcześniejszy termin rozwiązania umowy.
Jeżeli termin rozwiązania umowy o pracę na czas określony przypada po upływie 30 dni od dnia śmierci pracodawcy umowa o pracę wygasa z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, chyba że wcześniej rozwiąże się z upływem czasu, na który została zawarta albo strony uzgodnią wcześniejszy termin rozwiązania umowy.
Przykład
Pracownik miał zawartą umowę na okres 9 miesięcy. Po dwóch miesiącach od podpisania umowy o pracę pracodawca zmarł. W tym przypadku umowa o pracę z pracownikiem rozwiąże się po 7 miesiącach.
Wygaśniecie umowy, gdy nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego
Gdy w danym przedsiębiorstwie nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego, w przypadku uzgodnienia o przedłużeniu umów o pracę (tj. do dnia ustanowienia zarządu albo wygaśnięcia uprawnienia do jego powołania), umowy o pracę wygasają po dwóch miesiącach od dnia śmierci przedsiębiorcy (z dniem wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego), chyba że strony uzgodniły wcześniejszy termin rozwiązania umowy o pracę.
Ponowne przyjęcie do pracy
Nowe przepisy nakładają na zarządcę sukcesyjnego obowiązek zatrudnienia na poprzednich warunkach pracownika, którego umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy, jeżeli pracownik ten zgłosi zamiar podjęcia zatrudnienia w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Taki obowiązek powstaje w razie ponownego zatrudniania pracowników w tej samej grupie zawodowej.
Radosław Stępień
Adwokat, radca prawny
Podstawa prawna: art. 1, art. 60, art. 64, art. 135 ustawy z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. z 2018 r. poz. 1629).
